Limanlar ise bu gözlemin yapıldığı mekanlar durumunda. Gemi sayıları, liman verileri, deniz trafiği tek başına her şeyi açıklamaya yetmese de geleceğe yönelik ekonomik politikaların belirlenmesine büyük katkı sağlıyor.
Genellikle yükte ağır pahada daha hafif mallar, pek çok zaman da ham madde ve yarı mamul ürünler su üzerinde taşınıyor. Okyanuslar, büyük denizler, küçük ve bazen içerlek kalan denizler, tamamen kapalı denizler bir yana, göller ve akarsular üzerinde de yoğun bir su üstü taşımacılığı var. Avrupa’da bunun çok iyi örnekleri sergileniyor. Atlas, Pasifik bir yana Akdeniz gibi büyük denizler Kızıldeniz, Ege gibi daha içerlek ve Karadeniz, Marmara gibi bağlantılı denizler, Hazar gibi kapalı deniz ile Van Gölü gibi göller kadar Tuna ve Ren türü önemli nehirler su üstü taşımalarına zemin hazırlıyor. Panama ve Süveyş gibi insan eliyle açılan kanallar sayesinde de insanlık, kıtaların etrafını dolaşmadan binlerce millik yolları aşıyor.
Bu yollar üzerinde yüzen 41 bin kadar gemi, her yıl 11 milyar ton ve 21 milyon TEU malın taşınmasını gerçekleştiriyor. Türkiye’de ise yük taşıma amaçlı olarak 678 gemi yüzüyor. Tüm bu gemilerin evi-ocağı ise limanlar. Yükleniyor, boşaltılıyor, temizleniyor, yakıt alıyor... Dünyada yaklaşık 5 bin, Türkiye’de 180 liman var.
Yüke göre şekillenmiş gemiler, her türlü malı taşıyor. Kimi depolarından buğdaydan gübreye kadar uzanan dökme yükler, kimi tanklarında yağlar, petrol ürünleri gibi sıvı yükler, kimi doğrudan konteynerler, yüklü treylerler, trenler taşıyor. Hepsi insanlığın hizmetinde hepsi dünya ticaretine katkı sağlıyor. Katı, sıvı, gaz her türlü yükün denizyoluyla taşınması mümkün, güvenli ve hesaplı...
Bugün dünya limanlarına baktığımızda tonaj açısından ilk onda altı tane Çin limanı görüyoruz. Diğer dört liman Singapur, Avusturalya, Hollanda ve Güney Kore’ye ait. TEU cinsinden kapasiteye göre ilk 10 limanın yedi tanesi Çin’e ait. Diğer üçü Singapur, Güney Kore ve Birleşik Arap Emirlikleri’nin. Her iki açıdan ilk sırada Şangay ikinci sırada ise Singapur limanları geliyor. Aralarında Antwerp, Hamburg gibi bilindik Avrupa limanlarının olduğu listenin tonaj açısından ilk 100 limanı arasında İran’ın Bender Abbas Limanı bile 52’nci sırada yer alırken Türkiye’den İzmit (Kocaeli) 69, Botaş Limanı ise 72. sırada yer alıyor. TEU cinsinden Ambarlı Limanı 41’inci, Mersin Limanı da 91’inci sırada yer alabilmiş durumda.
Tonaja göre listenin ilk 100 limanında kapasite toplamı 13 milyon 77 bin 568 metrik tonu buluyor. İlk 10 liman ise bu kapasitenin yüzde 35,68’ini karşılıyor. Sadece Şangay Limanı 678 bin 376 metrik ton ile toplamda yüzde 5,19 oranında bir kapasiteye sahip. Bu ‘büyük’ ötesi bir kapasite...
TEU cinsinden bakıldığında da 100 limanın kapasite toplamı 533 bin 902 TEU düzeyinde. İlk on liman ise bunun yüzde 40,23 gibi çok yüksek bir bölümünü karşılıyor. Yine Şangay Limanı toplam kapasiteden 6,60 gibi olağanüstü bir pay alıyor.
Limanların kapasiteleri ve aldıkları paylar dünya ticaretindeki yerlerini de gösteriyor. Bir fikir vermesi açısından ilk 100 arasında tonaj olarak İzmit’in payının 59 bin metrik ton ile 0,45 olduğunu, TEU cinsinden 3 bin 445 TEU kapasiteli Ambarlı’nın payının ise 0,64 TEU olduğunu belirtelim. Fakat limanların kapasiteleri ve gerçekleştirilen taşımalar, ticaretin yönü açısından da önemli veriler sunuyor. Zaten rakamlar, limanların isimleri ve ülkeleri bir arada ele alınca resim ortaya çıkıyor. Dünyanın en büyük fabrikası olarak nitelenen Çin, doğal olarak üretimde kullandığı hammadde ve yarı mamul malları getirip ürettiği malları da bu limanlar üzerinden dünya pazarlarına satıyor. Amerika, Almanya, Japonya gibi dünya ekonomisinin efendileri de Hamburg, Güney Luisiana, Nagoya gibi limanlarla ağırlığını hissettiriyor. Fakat bir de kendi üretip tükettiğinin üzerine çıkan hatta çok çok üzerinde işler yaparak dünya ticareti ve taşımacılığından pay alan ülkeleri de bu listelerde görmek mümkün.
Örneğin Rotterdam gibi Avrupa’nın giriş kapısı durumundaki bir liman Hollanda ekonomisinden çok, lojistiğinden pay aldığı Avrupa ekonomisi hakkında da fikir veriyor. Belçika’nın Antwerp Limanı da aynı durumda. Dubai Ports üzerinden Birleşik Arap Emirlikleri de benzer şekilde değerlendirilebilir.
Güney Kore, Avusturalya, Kanada, Malezya, Tayvan, Brezilya öte yandan arada öne çıkan Tayland ve Vietnam limanlarının da gerisinde ismine rastlanan Hindistan ve belki de yakında adını daha sık duyacağımız İran’ın Bender Abbas Limanı var.
Dünyaya boru hatlarıyla petrol ve gaz satan Rusya da St. Petersburg ve kısmen de Primorsk Limanı ile gerilerde de olsa dünya limanlar sıralamasında yer alıyor.
İlker ALTUN
[email protected]
Kargohaber Dergisi (Sayı:210)
Türkçe karakter kullanılmayan ve büyük harflerle yazılmış yorumlar onaylanmamaktadır.